Stalking to uporczywe nękanie lub prześladowanie osoby, co powoduje u ofiary poczucie zagrożenia o własne życie. Stalking może objawiać się na różne formy, m.in. przybrać formę śledzenia, nachodzenia, natarczywych telefonów, śledzenia w internecie, natarczywych wiadomości tekstowych. W agresywnych przypadkach stalker rozsiewa o ofierze plotki, nagrywa ją, stosuje przemoc fizyczną. Przestępstwo stalkingu zostało wprowadzone
w ustawodawstwo w 2011r. a stanowi to art. 190a kodeksu karnego, który w §1 stwierdza, iż„Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”, zaś w §2 „Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.”.
Przestępstwo uporczywego nękania, zwane stalkingiem, dzieli się na dwa sposoby – przez uporczywe nękanie innej osoby (art. 190a §1 kodeksu karnego) lub przez podszywanie się pod nią (art. 190a §2 kodeksu karnego). Początkowo o stalkingu mówiono w kontekście osób znanych, najczęściej celebrytów, które były w sposób obsesyjny nachodzone i zastraszane przez swoich psychofanów. Z czasem jednak zjawisko to zaczęto obserwować, także w kręgach niecelebryckich, a samo słowo „stalking” weszło do języka potocznego, a co najważniejsze, do kodeksów karnych na świecie. O stalkingu możemy mówić wtedy, kiedy nękanie i groźby mają charakter uporczywy, zagrażający życiu lub zdrowiu ofiary oraz nie są aktem jednorazowym, czyli utrzymują się przez jakiś czas, niektórzy stalkerzy wykazują się nie tylko wyjątkową kreatywnością w formach nękania, ale i niezwykłą wytrwałością prześladowań trwające nawet przez kilkanaście lat.
Najczęstsze formy prześladowań stosowane przez stalkerów to:
– groźby karalne – ścigane w Polsce z artykułu 190 kodeksu karnego; mają na celu zastraszenie ofiary i wzbudzenie panicznego lęku o zdrowie i życie własne oraz najbliższych. Niestety dość często tego typu groźby są zwiastunem rzeczywistego ataku fizycznego na ofiarę lub jej bliskich,
– uporczywe SMSy, telefony – czasem wydaje się, że o niegroźnej treści. Jednak wysyłane obsesyjnie, wzbudzają lęk i niepewność u ofiary. Telefony często przeradzają się
w niezapowiedziane wizyty,
– wykorzystywanie organów sprawiedliwości jako narzędzia nękania – uporczywe wytaczanie bezpodstawnych oskarżeń wobec ofiary, zmuszające ją do stawiania się na przesłuchaniach,
w komisariatach, sądach itp. Znaczna większość z tych spraw jest oddalana jako fałszywe oskarżenia i do procesów nie dochodzi, jednak koszty psychiczne, emocjonalne, a niekiedy
i finansowe ponoszone z tego tytułu przez ofiarę są ogromne,
– niszczenie mienia – do częstych przypadków należy niszczenie samochodu, malowanie na drzwiach czy murach domu obraźliwych tekstów, niszczenie posesji itp. To czyn karany z art. 288 i 124 kodeksu karnego,
– cyberstalking – nowa, niebezpieczna forma stalkingu, polegająca na wykorzystywaniu mediów społecznościowych do znieważania, ośmieszania i nękania ofiary. Popularna szczególnie wśród młodych ludzi,
– atak fizyczny, przemoc seksualna
Podstawową cechą stalkingu jest uporczywość działania sprawcy, oznacza to, że dopiero kilka zachowań, które notorycznie naruszają naszą sferę komfortu psychicznego możemy uznać za stalking. Formy nękania mogą być różne np.: nachodzenie, wysyłanie listów, SMS-ów, czy dzwonienie na nasz telefon bez naszej zgody. Uporczywe działanie sprawcy zawsze ma negatywny wpływ na psychikę pokrzywdzonego. Oznacza to, że sprawca musi wzbudzić u pokrzywdzonego uzasadnione i obiektywne poczucie zagrożenia, obawy o własne życie i zdrowie lub osoby jemu najbliższej np. dziecka, rodzica, małżonka itp. Obiektywne poczucie zagrożenia oznacza, że nie może być np. powodem naszej szczególnej nadwrażliwości na pewne zachowania, które dla innych osób mieściłyby się w granicach dopuszczalnej tolerancji, innymi słowy, zachowanie sprawcy może być zakwalifikowane jako stalking wyłącznie wtedy, gdy można stwierdzić, że u każdego przeciętnego człowieka spowoduje ono poczucie zagrożenia, lub obawy.
Sprawcy stalkingu podszywają się pod inną osobę, jest to w obecnym „wirtualnym świecie Internetowym” sytuacja dosyć powszechna, z taką postacią stalkingu będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy ktoś podszywa się pod inną osobę, posługując się jej danymi osobowymi lub wizerunkiem, wykorzystując dostęp do portali społecznościowych,
poczty e-mail, komunikatorów i wiadomości telefonie ofiary. Oznacza to, że nikt nie może tworzyć kont na popularnych portalach, wykorzystując do tego nasze dane personalne czy nasze zdjęcie. Tak jak w przypadku nękania, przy przestępstwie podszywania się pod inną osobę musi zostać spełniony bardzo ważny warunek: ze stalkingiem mamy do czynienia tylko wtedy, gdy działanie sprawcy to ma na celu wyrządzenie szkody majątkowej lub osobistej pokrzywdzonemu. Osoba, która się pod nas podszywa musi chcieć spowodować u nas jakieś szkody majątkowe albo osobiste. Szkody majątkowe będą powodowały u nas powstanie długów albo zmniejszenie jakichś oczekiwanych zysków. Natomiast szkoda osobista to każda inna, która nie ma związku z pieniędzmi, np. utrata zaufania, dobrego imienia, narażenie na lęk, hańbę, smutek itp. Ważne jest to, że nie musi dojść do faktycznego powstania długu, czy utraty zysku lub innej straty osobistej, wystarczy już sama chęć osiągnięcia tego skutku przez sprawcę. Zarówno stalking w postaci uporczywego nękania, jak i realizowany poprzez podszywanie się pod inna osobę zagrożone są karą pozbawienia wolności do lat trzech.
Nowa definicja stalkingu. Ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, stanowiącą składową tzw. Tarczy Antykryzysowej zmieniono treść art. 190a kodeksu karnego poprzez zmianę definicji przestępstwa uporczywego nękania, czyli tzw. stalkingu. Co się zmieniło?
Aktualne brzmienie przepisu: Art. 190a kodeksu karnego:
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana,
w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Po nowelizacji oprócz poczucia zagrożenia omawianego wyżej, ustawodawca przewidział, że skutkiem nękania może być również poczucie poniżenia lub udręczenia. Pamiętać należny, że poczucie poniżenia lub udręczenia musi być, podobnie jak uczucie zagrożenia, uzasadnione okolicznościami, oznacza to, że przeciętny człowiek żyjący
w podobnych warunkach czuje się zachowaniem sprawcy udręczony lub poniżony. Aktualny pozostaje wymóg uporczywości działania sprawcy, co oznacza pewną długotrwałość działania lub jego wysoką intensywność. Ponadto uzupełniono § 2 omawianego przepisu
o wykorzystywanie danych, za pomocą których ofiara jest publicznie identyfikowana, innych niż wizerunek lub dane osobowe (np. pseudonim). Zwiększono również zagrożenie karą
z zagrożenia od 6 miesięcy do lat 8 kary pozbawienia wolności w typie podstawowym (§ 1 i 2 omawianego przepisu) oraz z zagrożenia od 2 do 12 lat kary pozbawienia wolności w typie kwalifikowanym (§ 3 omawianego przepisu).
Co zmieniono?
– poczucie poniżenia
– poczucie udręczenia
– wykorzystywanie danych, za pomocą których ofiara jest publicznie identyfikowana
– kara od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności (typ podstawowy)
– kara od 2 do 12 lat pozbawienia wolności (typ kwalifikowany).
Czynniki, które zwiększają podatność na stanie się ofiarą stalkera, to takie, które sprawiają, że dana osoba jest bardziej podatna na zostanie ofiarą prześladowania
i doświadczenia rozmaitych konsekwencji psychosomatycznych, np. brak wsparcia
w najbliższych, brak wiedzy o karalności stalkingu, obawa przed oceną społeczną, obawa przed zmianą miejsca zamieszkania, problemy finansowe – obawa przed samodzielnym utrzymywaniem się po zerwanej relacji ze stalkerem, z którym dotychczas ofiara dzieliła budżet, groźby ze strony stalkera, uczucie izolacji, w przypadku stalkingu w pracy – obawa przed utratą stanowiska.
Stalking to przestępstwo. Co powinien zrobić pokrzywdzony? Zgodnie z regulacjami prawnymi przestępstwa uporczywego nękania i podszywania się pod inną osobę są przestępstwami wnioskowymi. Oznacza to, że aby organy ścigania mogły podjąć działania konieczne jest złożenie wniosku przez osobę pokrzywdzoną. Osoba nękana powinna zgłosić się na Policję wraz ze wszystkimi dowodami świadczącymi o zachowaniu stalkera np. otrzymywanymi SMS-ami, e-mailami, spisem połączeń czy wydrukiem stron internetowych, na których wykorzystano ich wizerunek i dane osobowe.
Warto więc zebrać dowody, aby łatwo przejść cały proces zgłoszenia przestępstwa na policję. Natomiast, gdy istnieje ryzyko zagrożenia życia lub zdrowia z powodu stalkingu, zgłoszenie na policję powinno być bezwzględne – wystarczy zadzwonić pod numer 997 lub 112, bądź udać się na komisariat policyjny. Stalkerowi należy jasno zakomunikować swój sprzeciw na dalsze kontakty, nie zaleca się wchodzenia w interakcję czy dyskutowania z nim.
O zaistniałej sytuacji należy powiadomić najbliższą rodzinę, warto z nimi porozmawiać, a także z profesjonalistami np. z psychologiem lub psychiatrą. Taka rozmowa utwierdzi nas
w przekonaniu, że mamy słuszne obawy. Rozmowa z innymi, to także zwiększenie bezpieczeństwa dla nas, o takim fakcie, że się jest prześladowanym trzeba natychmiast powiadomić policję, tak aby sprawca nie mógł nam zaszkodzić. Nie usuwajmy wiadomości tekstowych i informacji o odbytych rozmowach – będą one dowodem dla organów ścigania . Warto oznajmić stalkerowi publicznie o tym, że nie chcemy mieć z nim kontaktu, a ewentualna obecność świadków z otoczenia prześladowcy lub naszego da stalkerowi ostrzeżenie, że w razie konieczności zdobędziemy poparcie na swoje słowa podczas ewentualnego procesu karnego. Ważne są dowody, gromadzenie ich ma kluczowe znaczenie, celem pozbycia się stalkera ze swojego życia, jeśli jest on na tyle uporczywy, że bez interwencji policji czy sądu nie zaprzestanie swoich działań. Poza zachowywaniem wszelkich wiadomości tekstowych, warto umieścić w jakimś miejscu ukrytą kamerę, takie urządzenie przyda się, gdy stalker często zaczepia nas w miejscach publicznych, w pracy lub w miejscu zamieszkania. Nagranie będzie dopuszczone przez sąd w określonych przypadkach: jeśli przykładowo jest nagrania sytuacja stwarzająca zagrożenie dla życia lub zdrowia. W skrajnych przypadkach stalkerzy dopuszczają się niebezpiecznych dla ofiary zachowań – stosują przemoc fizyczną. Warto być zabezpieczonym na wypadek takiej sytuacji, wyposażając się w narzędzia do samoobrony np. gaz łzawiący.
Działania stalkerów wymierzone są przede wszystkim w prywatność, intymność
i spokój ofiary. Nękanie może doprowadzić do strat materialnych, zmuszenie ofiary do rezygnacji z pracy oraz ogromnych krzywd emocjonalnych. Nawet jeżeli proces zakończy się wyrokiem skazującym dla sprawcy, ofiara będzie potrzebowała dużo czasu, by wrócić do pełnej sprawności i odzyskać radość z życia.